Мен айтамын және Алладан көмек сұраймын: Бұл үкім мүлдем дұрыс емес, бұл – адамдарды сүннет иелерінің мәзһабынан алыстатқысы келгендердің ісі, олардың фиқһи мәзһабтарының біреуіне байлануына, осы мәзһабтардың бейнесін жаман көрсетуге және олардың иелерінің жағдайын нашарлатуға бағытталған. Оған дәлел болатын нәрселер: 1. Бұл мәселені айтқан адам оның артындағы себепті түсіндіруі керек, бұл тыйымның себебі не? Бұл жай ғана қалауы мен көңіл-күйі ме, әлде бұл тыйымды негіздейтін фиқһи мәселе бар ма? Қанша іздесе де, ол өзіне қажетті нәрсені таба алмайды, керісінше, барлық фиқһи сөздер мен мәтіндер олардың арасында некенің рұқсат етілгендігін көрсетеді. 2. Бұл мәселе кейбір фәтуа кітаптарында айтылғанымен, ол мәзһабтар арасындағы фиқһи айырмашылыққа байланысты емес, қайта мұхаммедтік қауымның ғалымдары арасында болған сенімдік айырмашылықтарға байланысты. Фиқһи айырмашылықтың мұнда ешқандай қатысы жоқ, тек сенімдік айырмашылыққа байланысты туындайтын фиқһи үкімді көрсету керек. Бұл мәселені айтқан адам, оның айырмашылығы сенімдік айырмашылықтарға негізделгенін, фиқһи тартыстарға емес, түсіндіруі тиіс. 3. Бұл үкім ижтиһадшылардан емес, одан төмендерден алынған, және ижтиһадшының ижтиһады мен фиқһи үкіміне ғана мән беріледі, ал басқаларының үкімдерді түсіндіруде және ислам белгілерін көрсетуге қатысы жоқ. Кітаптарда кездесетін кәпірлік туралы сөздер тек тексеру мен ойлаудан кейін ғана қабылданады, «Мухит» кітабында: «Мәзһаб иелерінің сөздерінде көп кәпірлік кездеседі, бірақ олар ижтиһадшылардың сөздері емес, басқалардың сөздері, фиқһи ғалымдардан басқаға мән берілмейді», – деп айтылған. 4. Фиқһи кітаптар бірдей емес, олар дәрежелері мен маңыздылығы бойынша әртүрлі, сондықтан оларға жүгінген әркім олардың дәрежелері мен авторларының жағдайын білуі керек; өйткені олардың көпшілігі жақсы мен жаманды, ылғалды мен құрғақты жинақтаған, оларды білмей оқыған адам түнгі шоқпар сияқты, жыланды отын деп ойлап, оны алып, шағып алуы мүмкін. Бұл мәселені кейбір фәтуа иелері айтқан, ол шөлдер сияқты, Ләкнәуи: «Фиқһи адам – ойланып, терең түсінетін адам, тек сыртқы көрініс бойынша жүретін емес, және менің ойыма келгені – фәтуалар шөлдер сияқты, ылғалды мен құрғақты жинайды, тек нағыз білімді адам ғана олардан бәрін алмайды», – деді. Ол сондай-ақ: «Біл, фәтуа беруші сенімді кітаптарға жүгінуі керек, барлық кітапқа сенбеуі керек, әсіресе шөлдер сияқты фәтуаларға, авторының жағдайын, дәрежесін білмейінше, егер кітапта фәтуа бар болса, бірақ сенімді кітаптарда оның ізі жоқ болса, онда ол оны фәтуа беруге батылдық танытпауы керек», – деді. 5. Бұл мәселені мәзһабтың көрнекті ғалымдары оның жалғандығын көрсету және оған қарсы шығу үшін айтқан, оны қолдау үшін емес, өйткені ол сенімдік айырмашылыққа негізделген; олар Рустигфани сөздерін келтірді: «Сүннет иелері мен мүтәзилдер арасында некелесу рұқсат етілмейді», содан кейін Фадлдың сөздері: «Мен иман келтірдім, егер Алла қаласа; өйткені ол кәпір», – деді, және олардың кейбіреулері: Шафиғилермен некелесуге тыйым салды, бірақ олар осылайша таласып, біреулер: рұқсат, ал басқалары: олардың қыздарын алуға, бірақ оларды қыздарына беруге болмайды, деп түсіндірді, «оларды кітап иелерімен бірдей дәрежеге қою» деп. Содан кейін олар оны теріске шығарып, қатты теріске шығарды, соның ішінде: Ибн Нәжімнің сөзі: «Мен иман келтірдім, егер Алла қаласа, деген сөзді кәпір деп санау – қате, және олардың сөздерін иманында күмәнданатындарға қатысты түсіндіру керек, ал шафиғилер мұны айтпайды, сондықтан ханафилер мен шафиғилер арасында некелесуге рұқсат етіледі. Ал мүтәзилдерге қатысты, олардың некелесуіне рұқсат беру керек; өйткені шындық – Қыбла иелерін кәпір деп санау емес, біз имамдардан имамдық тарауда келтіргеніміздей». Олар мүтәзилдер сияқты басқа топтарды кәпір деп санамай, олардың некелесуіне рұқсат берді, сондықтан сүннет иелерінің некесін неге тыйым салады?! Ибн Хамамның сөзі: «Кім: Мен иман келтірдім, егер Алла қаласа, десе, ол иманның аяқталуын қалайды, олар оны анық айтты, яғни құлдың қолында болатын нәрсе; өйткені бұл – болашақта болатын әрекет туралы өзінен хабар беру, немесе оған қатысты, {және ештеңеге: мен ертең оны істеймін деп айтпа, егер Алла қаламаса} [Кәһф: 23-24], және бұл жағдайда оның: егер Алла қаласа, дегені шарт болады, ол тек берекет үшін емес, қалай болғанда да, бұл оның кәпір болуын білдірмейді, тек біз үшін бұл – бірінші кезекте емес; өйткені осындай нәрселерде өз-өзін сендіру, күмәндану құралын енгізуден гөрі, жақсырақ. Ал мүтәзилдерге қатысты, олардың некелесуіне рұқсат беру керек; өйткені шындық – Қыбла иелерін кәпір деп санау, егер бұл міндетті түрде зерттеулерде болса, діннің анық белгілеріне қарсы шыққан адамдардан өзгеше, мысалы: әлемнің мәңгілігі, және бөлшектер туралы білімнің жоқтығы, зерттеушілердің айтқанындай...». Мұнда тағы бір пайда бар: бұл зерттеулер теориялық, практикалық емес, Ибн Хамамның сөздері, бұл зерттеулерде міндетті түрде жауап беруге қатысты. Егер сіз бұрын айтылғандарға назар аударсаңыз, бұл бос сөз екенін білесіз, оны салмақты ақыл иесі мен жалпы пайдаға ие адам елемеуі керек, және оған бүлдіру мен бұзушылыққа мүмкіндік бермеуі керек, Алла дұрыс жолға бағыттасын.